Marlene Dumas wordt geboren in 1953 in Kaapstad en groeit op bij Kuilsrivier, in het zuidwesten van Zuid-Afrika, waar haar familie een wijngaard heeft.
In de jaren zeventig studeert Dumas schilderkunst aan de Michaelis School of Fine Art in Kaapstad. Als ze in 1976 een beurs krijgt om haar opleiding voort te zetten aan Ateliers ’63, dan nog gevestigd in Haarlem, verhuist ze naar Amsterdam, waar ze nog steeds woont met haar partner, beeldend kunstenaar Jan Andriesse.
Portretten
In 1983 laat Dumas de conceptuele schilderkunst achter zich en gaat ze portretten schilderen, die ze baseert op fotografische bronnen. Ze schildert op doek, maakt gewassen inkttekeningen, en creëert daarnaast een omvangrijk grafisch oeuvre. Onderwerpen als seksualiteit, dood en maatschappelijke thema’s als rassenongelijkheid en segregatie duiken in haar werk veelvuldig op.
Het is bekend dat Dumas beschikt over een immens archief aan zelfgemaakte foto’s en foto's uit gedrukte media. Volgens Xandra Schutte, in een artikel in De Groene Amsterdammer, moet je het zo zien dat de beeldcultuur waarin wij leven de ‘bron van haar werk’ is geworden (Schutte, 2014). En, Dumas citerend: ‘Beelden wachten niet passief, ze leggen verbanden met andere dingen die steeds gebeuren, zoals een slapende vulkaan. Ze borrelen en roken en vallen je zo lastig dat je niet kunt slapen. En dan wordt de druk zo groot dat ze exploderen op het doek.’
Draai aan werkelijkheid
In haar portretten, zoals die van Osama Bin Laden, Mohammed B., Amy Winehouse, Barack Obama, Naomi Campbell, Adolf Hitler en Ulrike Meinhof, geeft Dumas een draai aan de werkelijkheid zoals deze wordt gevisualiseerd door de massamedia. Maar met een snapshot van haar driejarige dochter, met verf spelend in de tuin, doet ze in principe hetzelfde. Het idyllisch plaatje vormde volgens Schutte (2014) de inspiratiebron voor het onheilspellende schilderij ‘The Painter’ uit 1994. ‘Als je het schilderij naast de foto legt, zie je meteen welke vrijheden Dumas zich veroorlooft: er is geen omgeving meer, de ernstige kinderblik is haast demonisch geworden, het alledaagse beeld voor het familiealbum is getransformeerd tot een iconisch schilderij, waarbij ‘The Painter’ natuurlijk op het vingervervende kind slaat, maar meer nog op wat Dumas zelf als schilder vermag.’ En: ‘Foto’s zijn momentopnamen. De wereld die via foto’s tot ons komt is plat: lichte en donkere vlakken op plat papier. Tegenover de snelheid van de fotografie plaatst Dumas de traagheid van de schilderkunst. Niet voor niets zegt ze vaak dat je een foto ‘neemt’ en een schilderij ‘maakt’’ (Schutte, 2014).
|
|
|
|
Marlene Dumas, The Painter, 1994
Olie op doek, 201 x 100 cm
|
|
|
Werkwijze
Karakteristiek voor Dumas’ werkwijze is dat zij het beeld uitsnijdt en alleen een detail van de foto gebruikt. Ze gebruikt een ander kleurpalet (grijs-, bruin-, groen- of blauwtinten), vermijdt anekdotische details, laat achtergronden weg. Ze ontleedt de beelden, totdat een voor haar essentiële emotie of handeling zichtbaar wordt. Volgens Schutte (2014) doet ze dat omdat ze de slordige, oppervlakkige manier waarop wij de gefotografeerde werkelijkheid tot ons nemen aan het wankelen wil brengen. Schutte merkt verder op dat bij Dumas het feitelijke fotobijschrift vervangen is door een vaak allegorische titel – ‘The Neighbour’, ‘The Prophet’, ‘The Pilgrim’ – of alleen maar de voornaam van de afgebeelde. Zelf zegt Dumas hierover, refererend aan haar schilderij ‘Osama’: ‘De relatie tussen beeld en tekst is voor mij heel belangrijk. Zou dit schilderij ons zonder zijn titel nog steeds intrigeren?’
Kaïn en Abel
‘Kaïn en Abel’ is de titel van een litho van Dumas uit 1990, gedrukt in een genummerde en gesigneerde oplage van 40 exemplaren. Behalve in de collecties van Stedelijk Museum Amsterdam en Museum Arnhem (Collectie Gelderland), is een exemplaar van de litho aanwezig in de collectie van Olla Art. We zien Kaïn en Abel als twee schijnbaar vredig, lepeltje-lepeltje liggende zuigelingen. Totdat duidelijk wordt wat een van beiden in het knuistje heeft. Het Museum Arnhem verbindt er de volgende toelichting aan: ‘In de litho ‘Kaïn en Abel’ verbeeldt Dumas de twee Bijbelse broers als baby’s, een leeftijd waarop ze zich nog onbewust zijn van hun toekomstige strijd, resulterend in broedermoord. Het onheil lijkt echter al in de lucht te hangen, letterlijk in de vorm van de steen die een van de twee lijkt op te heffen boven de ander. De donkere achtergrond draagt bij aan de sfeer van dreiging.’
|
|
|
|
Marlene Dumas, Kaïn en Abel, 1990
Litho, 28 x 30,5 cm (beeld)
|
|
Semite
Een recente aanwinst van Olla Art is de zeefdruk ‘Semite’, tevens aanwezig in de collectie van Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA). Over dit grafische werk zegt M HKA het volgende: ‘De zeefdruk Semite is de eerste uit een serie van tien drukken die Marlene Dumas in 2004 maakte. Het is een portret van een man, afgaand op de titel afkomstig uit het Midden-Oosten. Het is een ogenschijnlijk simpel werk: buiten de ogen, neus en mond is het portret met weinig details uitgewerkt. De titel suggereert echter een meer beladen betekenis. Het woord semiet of semitisch verwijst in principe naar de bewoners van het Midden-Oosten, maar kent in de uitdrukking anti-semitisme tevens een associatie met het jodendom. Of deze man een Jood is of een Arabier, laat Dumas echter in het midden. Ze suggereert dat voor haar het verschil er niet toe doet. In haar portretten heeft Dumas aandacht voor de specifieke persoon in plaats van het algemene; ze maakt haar figuren niet tot symbolen voor een overstijgende problematiek.’
|
|
|
|
Marlene Dumas, Semite, 2004
Zeefdruk, 45,1 x 34,9 cm
|
|
Osama
In 2006 schildert Dumas ‘The Pilgrim’, een portret van de terrorist Osama Bin Laden, met rustige blik en een milde glimlach – een blik die sterk contrasteert met het beeld in de media. Zes jaar later verwerft het Amsterdamse Stedelijk Museum een andere portret van dezelfde figuur: het schilderij ‘Osama’ (2010). In een begeleidend persbericht geeft het museum aan dat in Dumas’ werk de werkelijkheid die de massamedia afbeelden, letterlijk en figuurlijk een ander gezicht krijgt. Een transformatie die volgens het museum goed te volgen is in het schilderij van Osama Bin Laden. In dit schilderij heeft de Al Qaida-leider ‘zachte, haast vrouwelijke trekken, die het cliché van de geharde terrorist ontregelen. Dit leidt tot een ongemakkelijke mengeling van afschuw en aantrekkingskracht.’
|
|
|
|
Marlene Dumas, Osama, 2010
Olie op doek, 50 x 41 cm
|
|
Het persbericht citeert de toenmalige museumdirecteur van het Stedelijk, Ann Goldstein, over deze aanwinst: ‘Met dit indrukwekkende schilderij heeft Dumas een heel gevoelig en problematisch onderwerp aangepakt. Net als al haar schilderijen, confronteert dit werk ons met onszelf en hoe we naar anderen kijken door de lens van de media. Dumas geeft ons een zeer moeilijk beeld om mee te worstelen, eigenlijk een onmogelijk thema. Dat zij niet bang is om dit soort dingen aan te gaan, vind ik zeer bewonderenswaardig en maakt diepe indruk op mij. Het is onmogelijk om je comfortabel te voelen als je voor dit schilderij staat. Het werk is tegelijkertijd afstotend en fascinerend, en het maakt een onuitwisbare indruk.’
|
|
Bronnen
Museum Arnhem, ‘Kaïn en Abel’ (1990).
Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen, ‘Semite’ (2004).
‘Stedelijk verwerft Osama van Marlene Dumas’. Persbericht Stedelijk Museum Amsterdam, 12 september 2012.
Xandra Schutte, ‘Kijk maar, je ziet niet wat je ziet.’ In: De Groene Amsterdammer, nr. 35, 27 augustus 2014.
|
|
Ander aanbod bij Olla Art:
|
|
|
|
